Spuitenruil Vlaanderen

Niettegenstaande het feit dat  injecteren van drugs relatief weinig voorkomt, is het de oorzaak van het merendeel van ernstige met drugsgebruik samenhangende gezondheidsproblemen in Europa. Injecterende drugsspuiters zijn ook een bron van overdracht van besmettelijke ziekten via geslachtsverkeer naar een bredere, niet injecterende bevolking. Overdracht van besmettelijke aandoeningen via accidentele prikongevallen kunnen een bijkomende wijze van overdracht naar de gehele bevolking betekenen.
Het terugdringen van deze gevolgen is de tweede doelstelling van de drugstrategie van de Europese Unie (2000-2004).
In België (Federale drugnota) en in Vlaanderen (preventief gezondheidsbeleid van de Vlaamse regering) wordt aan dit thema aandacht besteed.

Regeling

Sinds begin 2001 worden er door de Vlaamse regering middelen vrijgemaakt voor de implementatie van het initiatief spuitenruil/-verdeling. Dit initiatief wordt gereguleerd door drie elementen, namelijk:

• een wetswijziging van 17 november 1998 waardoor het verstrekken van steriel injectiemateriaal aan injecterende druggebruikers mogelijk wordt zonder dat de verstrekkers, nog strafbaar waren m.b.t. de drugwet van 1921 (namelijk, artikel 3 m.b.t. het onderhouden van verslaving of aanzetten tot druggebruik);
• een Koninklijk Besluit van 5 juni 2000, dat enerzijds, naast apothekers, ook andere specifieke beroepsgroepen de mogelijkheid geeft om aan spuitenruil/-verdeling te doen, en dat, anderzijds, de modaliteiten regelt voor dit initiatief;
• een Vlaams Besluit van 15 december 2000 dat de opdrachten en financiering van het initiatief omschrijft. Drughulpverleningsinitiatieven die geïnteresseerd zijn om mee te werken aan het project spuitenruil kunnen hiervoor een machtiging krijgen van het Vlaams coördinaat spuitenruil.

Kader

Het project spuitenruil kadert binnen een gezondheidspreventie, zowel voor de gebruiker als voor de omgeving en andere bevolkingsgroepen in de samenleving.
Spuitenruilprojecten zijn in de eerste plaats gezondheidsinitiatieven en situeren zich op niveau van de harm reduction. Harm reduction is preventie die plaats heeft op het moment (m.a.w. in de periode van het actieve injecteren) dat een probleem of risico zich reeds gemanifesteerd heeft en richt zich op meer specifieke doelgroepen (De Cauter 1986) Dit wil zeggen dat spuitenruil zich richt op mensen die reeds drugs gebruiken en injecteren (recent of reeds langere tijd) en wil werken rond de risico’s en schades die gepaard gaan met het gebruiken van drugs. Spuitenruil is in eerste instantie gestart als één van de strategieën die mogelijk antwoord kunnen bieden op HIV besmetting via delen van injectiemateriaal. Hoewel het reeds in 1970 duidelijk was dat het delen van spuitmateriaal een belangrijke rol speelden in het verspreiden van bloedoverdraagbare aandoeningen (Howard en Borges, 1971), was het de verspreiding van HIV/AIDS in 1980 dat maakte dat spuitenruilprogramma’s over de hele wereld opgestart werden. (Bal et al 1998). Spuitenruilprogramma’s hebben een cruciale rol in preventie naar bloedoverdraagbare aandoeningen (Chaisson et al,1987)

Doelstellingen

De doelstellingen van het project spuitenruil, zoals die ook verwoord werden in het Vlaams Besluit ter zake, zijn:

1. Het voorkomen van besmettelijke aandoeningen (HIV/AIDS, Hepatitis B en C) bij injecterende druggebruikers door de beschikbaarheid van injectiemateriaal te verhogen;
2. Voorkomen van andere gezondheidsrisico’s (vb. abcessen) door het geven van gerichte preventieboodschappen (naaldhygiëne, gebruik van steriel materiaal, …);
3. Voorkomen van besmettingsgevaar bij andere groepen van de bevolking (vb. door recuperatie van besmette naalden);
4. Het geven van aanzetten tot meer diepgaande zorg- en hulpverlening via gerichte doorverwijzing (drempelverlaging).

Ofschoon spuitenruilprojecten in de eerste plaats gericht zijn op gezondheidsrisico’s die gepaard gaan met het injecteren van drugs, kunnen dergelijke programma’s ook impact hebben op andere risico’s van gebruik of seksueel gedrag. Het aanmoedigen van zo weinig mogelijk risicogedrag is een extra aandachtspunt.

Locatie

Aanvankelijk heeft het project zich geconcentreerd op de grotere steden om later over te gaan naar de rest van de provincie. Deze werkwijze werd gekozen louter vanwege de hogere concentratie druggebruikers in de grotere steden.
Binnen de grootsteden loopt het spuitenruilproject al een tijdje en evolueert in de positieve zin. Gebruikers – waar voorheen geen contact mee was – nemen op termijn de stap naar de hulpverlening. De verantwoordelijkheid van de gebruiker – rond gezondheid en veiligheid, ook voor de omgeving – wordt gestimuleerd en is zekere aanwezig bij de doelgroep. De zwerfspuitenproblematiek wordt mede hierdoor teruggedrongen. Uit een bevraging die reeds loopt van in 2001 blijkt dat de bereikte gebruikers minder risicogedrag gaan vertonen.

Spuitenruil wordt georganiseerd via de provinciale spuitenruilwerkingen. Deze ondersteunen de verschillende actoren en leveren de materialen (steriel injectiemateriaal, preventiemateriaal). Spuitenruil is gratis en anoniem. Er worden geen persoonlijke gegevens gevraagd en bijgehouden van de doelgroep.